Εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου.
Δημοτικό Σχολείο Επιταλίου
Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά από αλλεπάλληλες διοικητικές διαιρέσεις της Ελλάδας η εικόνα του σχολικού κτιρίου παρουσιάζεικακή κατάσταση και αυτό πιθανότητα αποτελεί τυπικό φαινόμενο της εποχής. Η στέγαση των μαθητών του Δημοτικού γίνεται κατά κανόνα σε ενοικιαζόμενα παλαιά υφιστάμενα κτίρια, κακής δομικής κατάστασης, γεγονός που δικαιολογείται από την οικονομική δυσπραγία των Δήμων αλλά και του κράτους γενικότερα. Οι μαθητές συνωστίζονται σε μικρά δωμάτια, ανήλια, με ανεπαρκή φωτισμό και αερισμό, με υποτυπώδη ή και χωρίς αποχωρητήρια και ακατάλληλες μικρές αυλές που δεν επέτρεπαν να γίνει το μάθημα της Γυμναστικής. Πολλές φορές ελλείψει θρανίων, τα μαθήματα γίνονταν «οκλαδόν» και μερικές φορές σε υπαίθριο χώρο.
Στις 28 Σεπτεμβρίου 1888 με Βασιλικό Διάταγμα χορηγείται στον Μ. Νικολόπουλο άδεια να συστήσει ιδιωτικό εκπαιδευτήριο στην Αγουλινίτσα, που θα περιλαμβάνει τρεις τάξεις Ελληνικού σχολείου. Το ιδιωτικό αυτό σχολείο θα βρίσκεται κάτω από την άμεση επιτήρηση του Σχολάρχη της Ανδρίτσαινας. Το Ελληνικό σχολείο της Αγουλινίτσας ξεκινά (άγνωστο πότε ακριβώς) αρχικά με την Α’ τάξη για να ολοκληρωθεί με την απόκτηση Β’ και Γ’ τάξεων με αντίστοιχα Β. Διατάγματα στις 10/9 και 2/10 του 1891. Ένα χρόνο πριν, το 1890, η σιδηροδρομική σύνδεση του Πύργου με την Πάτρα είναι ένα γεγονός που θα βελτιώσει σημαντικά τον χάρτη των μεταφορών της Ηλείας.
Στις 10-12-1893 η Ελλάδα πτωχεύει και στην Ηλεία το ήδη υπάρχον σταφιδικό ζήτημα κορυφώνεται. Σχέδιο τετρατάξιου Δημοτικού σχολείου του νομομηχανικού Δ. Καλλία. Σε αυτό το σχέδιο βασίστηκε η κατασκευή αρχές 20ου αιώνα του Δημοτικού σχολείου Επιταλίου.
Μέσα σε αυτό το ζοφερό οικονομικοκοινωνικό κλίμα, γίνεται από την πολιτεία η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας οργανωμένων σχολικών κτιρίων. Με το Β.Δ. της 17-5-1894 «Περί του τρόπου κατασκευής των σχολείων»καθορίζονται για πρώτη φορά προδιαγραφές και δίνονται αρχιτεκτονικές μορφές σχολείων. Το Β.Δ. βασίζεται κυρίως στην εργασία του Νομομηχανικού Δ. Καλλία.
Σαν Νομομηχανικός ο Δ. Καλλίας μελετά 4 τύπους Δημοτικών σχολείων, με αρχιτεκτονική μορφή επηρεασμένη έντονα από τον γερμανικό νεοκλασικισμό, που εγκρίνονται στις 20-4-1898 από τον Υπουργό Παιδείας Α. Ράλλη. Οι επιφάνειες και οι διαστάσεις των αιθουσών και των κοινόχρηστων χώρων του σχολείου, ακολουθούν τις προδιαγραφές που είχαν καθιερωθεί ήδη σε άλλες προηγμένες χώρες. Με τα σχέδια του Δ. Καλλία κατασκευάζονται από το 1895 έως το 1910 περίπου 360 καλαίσθητα και σύγχρονα σχολικά κτίρια σε όλη την Ελλάδα, κυρίως με δαπάνες του Εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού (1828 -1899) και του κληροδοτήματός του.
Αρχές δεκαετίας 1900 στην Αγουλινίτσα των 2.583 κατοίκων που συνεχίζει να ταλανίζεται από το σταφιδικό ζήτημα, δήμαρχος είναι ο Αρ. Οικονόμου. Υπάρχουν δύο Δημοτικά σχολεία Αγουλινίτσας (αρρένων και θηλέων), ένα Δημοτικό σχολείο έχει και η Βολάντζα, ενώ στους άλλους δύο οικισμούς του Δήμου -το Ανεμοχωρίου και Λαδικού- λειτουργούν μόνο Γραμματοδιδασκαλεία. Το Ελληνικό σχολείο που ονομάστηκε και ημιγυμνάσιο, στεγάζεται σε κεντρικό κτίριο ιδιοκτησίας Τζωρτζίνη.
Στις εξετάσεις του Ιουλίου 1908 το Ελληνικό σχολείο Αγουλινίτσας με Σχολάρχη τον Νικ. Τσαμαδό και δασκάλους τους Μπακογιάννη και Αθ. Στασινό έχει μόλις 40 μαθητές αφού τα γύρω χωριά προτιμούν το ευκολότερο της Κρέστενας.
Το 1920 το κράτος αναλαμβάνει την μισθοδοσία των δασκάλων και τα λειτουργικά έξοδα των σχολείων, απαλλάσσοντας έτσι Δήμους και δημότες από ένα δυσβάσταχτο βάρος.
Με το Διάταγμα της 22-12-1927 «Περί μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμών» η Αγουλινίτσα, όπως και πλήθος άλλων οικισμών σε όλη την χώρα, μετονομάζεται σε Επιτάλιο.
Το 1914 στην Αγουλινίτσα με τους 2.680 κατοίκους (τον μεγαλύτερο πληθυσμιακά οικισμό της επαρχίας Ολυμπίας), σχολάρχης του Ελληνικού Σχολείου είναι πλέον από τις 11-10 ο Γιώργος Σινόπουλος, πατέρας του ποιητή και συγγραφέα Τάκη Σινόπουλου. Ο φιλόλογος Γιώργος Σινόπουλος μένει στο σπίτι του Χρ. Παπανικολόπουλου απέναντι από τον Αγ. Χαράλαμπο, όπου τον Μάρτιο του 1917 γεννιέται εκεί ο Τάκης. Στο Δημοτικό σχολείο αρρένων υπηρετούν οι δάσκαλοι Α. Αναγνωστόπουλος, Α. Κυριακόπουλος και Κ. Παπαθεοδώρου. ΣτοΔημοτικό σχολείο θηλέων αντίστοιχα οι δασκάλες Αθηνά Πούλου και Ελένη Οικονομοπούλου.
Το Δημοτικό σχολείο Επιταλίου μέσα δεκαετίας 1950, πριν την σοβαρή και μόνιμη αλλοίωση της αρχιτεκτονικής του μορφής κατά την επισκευή του από σεισμικές βλάβες.
Το 1929 ο Ελευθ. Βενιζέλος προχωρά στην δική του μεταρρύθμιση. Οι τελευταίες δασκάλες στο (ανεξάρτητο) Δημοτικό θηλέων της Αγουλινίτσας πρέπει να είναι η Αθηνά Καρτάλου και η Κατίνα Χαριτοπούλου.
Η περιοχή μας συνεχίζει να υποφέρει όλα αυτά τα χρόνια και κάνει συνεχώς συλλαλητήρια για τη λύση του προβλήματος που ονομάζεται σταφίδα.
Οι τέσσερες αίθουσες του νεοκλασικού Δημοτικού σχολείου του Επιταλίου δεν επαρκούν να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες του. Ο αριθμός των μαθητών έχει αυξηθεί σημαντικά. Οι πρώτες τάξεις μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1930 στεγάζονται σε κτίριο ιδιοκτησίας Π. Λαμπρούλια όπου δασκάλα είναι και η Ελένη Τριτσιμπίδα-Σκουφάκη. Το πρόβλημα της στέγασης των μαθητών λύνεται με την κατασκευή νέας αίθουσας στο δυτικό όριο του προαυλίου του Δημοτικού σχολείου. Η εν λόγω προσθήκη, που στην δεκαετία του 1950 μεγαλώνει με νέα επέκταση, στεγάζει και την σκηνή του σχολικού θεάτρου με θαυμάσια σκηνικά ζωγραφισμένα με ψαρόκολλα και χρώμα σκόνη από τον ταλαντούχοΤζίμη Παπανικολόπουλο στα τέλη της δεκαετίας 1940 και αρχές της δεκαετίας του 1950.
Στον ίδιο ακάλυπτο χώρο του προαυλίου, δημιουργούνται σταδιακά και άλλες δευτερεύουσες κατασκευές που μειώνουν σημαντικά τον αρχικό ελεύθερο χώρο. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 στο Δημοτικό Σχολείο διδάσκουν οι Γ. Καραθανάσης, Ελένη Μακρή, Αγγελική Καρτάλου, Φ. Φωτόπουλος. Στην δεκαετία του 1950 αποχωρούν οι δύο πρώτοι και προστίθενται οι Γιαννούλα Ανθούλη, Διον. Μπίθας και Μαγδ. Μπίθα. Μετά από δωρεά του Αρ. Μαστροβασιλόπουλου το σχολείο εξοπλίζεται με χάρτες, εικόνες ηρώων και εποπτικά όργανα. Το Δημοτικό σχολείο αποκτά και κήπο κοντά στην Σ.Γ. επίσης από δωρεά του Αναστασίου Γκιόκα, στον χώρο του οποίου αρκετά αργότερα θα κατασκευαστεί το Γυμνάσιο.
Το Δημοτικό σχολείο στην δεκαετία του 1950 βρίσκεται πλέον σε συνεχή άνοδο και κατατάσσεται από πλευράς εκπαίδευσης και δραστηριοτήτων μεταξύ των πρώτων της επαρχίας Ολυμπίας. Οι δραστήριοι δάσκαλοι Γ. Καραθανάσης, Φ. Φωτόπουλος και Δ. Μπίθας με την συμπαράσταση και των διδασκαλισσών, εξωραΐζουν το προκήπιο με την κατασκευή διαδρόμων και σιντριβανιού, εφοδιάζουν το κτίριο με ηλεκτροπαραγωγό ζεύγος και ανεμογεννήτρια, κάνουν προβολές (βωβού) κινηματογράφου στο σχολείο. Οι Φ. Φωτόπουλος και Δ. Μπίθας ταριχεύουν πλήθος ζώων και πουλιών που εκτίθενται στο σχολείο αλλά και σε τοπικά συνέδρια και τονώνουν το σχολικό θέατρο, γεγονότα που έχουν σαν αποτέλεσμα τα ευμενή σχόλια του τοπικού τύπου και την απόδοση ευσήμων από την Επιθεώρησης Κρέστενας.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 σεισμοί πλήττουν σε μεγάλο βαθμό τον ήδη καταπονημένο σκελετό του Δημοτικού σχολείου, με αποτέλεσμα την ανάγκη γενικευμένης επισκευής του. Παρόλο που υπήρχε η τεχνογνωσία για ορθή αποκατάσταση του τραυματισμένου κτιρίου, επιλέγεται αρχές δεκαετίας 1970 μια καταστροφική μέθοδος επισκευής. Το αποτέλεσμα είναι η σοβαρή μόνιμη αλλοίωση της αρχιτεκτονικής μορφής του κτιρίου, που θα έπρεπε έγκαιρα να είχε κηρυχτεί διατηρητέο. Το κτίριο χάνει το αρχικό μεγάλο ύψος του, καταργούνται τα αετώματα των όψεων, αλλάζει η μορφή των στεγών των ακραίων αιθουσών σε τετράρριχτες, τα υποστυλώματα στην όψη μειώνονται σε τέσσερα, τα διπλά παράθυρα ενοποιούνται, καταργούνται κιονόκρανα, παραστάδες, σκοτίες και γλυφές. Ο μαντρότοιχος της πρόσοψης με τα συμπαγή ψηλά κάγκελα αντικαταστάθηκε με άλλη πρόχειρη κατασκευή. Το προκήπιο αλλάζει πλήρως μορφή. Μια επισκευή που έγινε χωρίς κανένα σεβασμό στην αρχιτεκτονική του ωραιότερου νεοκλασικού κτιρίου του Επιταλίου, μια άστοχη επέμβαση στο έργο του Δ. Καλλία. Σήμερα πλέον λίγα στοιχεία της όψης του σχολείου, θυμίζουν την χαμένη μεγαλοπρέπεια του αρχικού κτιρίου.
Ο προαύλιος όμως χώρος έχει υποστεί σημαντικές βελτιωτικές αλλαγές. Έχουν κατασκευαστεί περιμετρικά νέα καλαίσθητα και μικρού όγκου κτίρια που φιλοξενούν το νηπιαγωγείο, το κυλικείο και αίθουσες διδασκαλίας. Το δάπεδο του προαυλίου έχει επιστρωθεί με έγχρωμες πλάκες και τσιμέντο και κεντρικά υπάρχει γήπεδο μπάσκετ. Το Δημοτικό σχολείων των 70 περίπου μαθητών, διαθέτει σήμερα σύγχρονες αίθουσες και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Οι δραστήριοι διευθυντές των τελευταίων ετών φροντίζουν για την άριστη κατάσταση του σχολείου, με σεβασμό στην ιστορία του, αφού έχει διασώσει και μεγάλο αριθμό από τα ταριχευμένα ζώα και πουλιά της δεκαετίας του 1950.
Πηγή: Σταύρος Φωτόπουλος, (2011), «Το Δημοτικό Σχολείο Επιταλίου (1840 – δεκαετία 1970)», Σύλλογος Επιταλιωτών της Αθήνας «Ο Αλφειός», http://www.epitaliotes.gr/articles_018.php Ανακτήθηκε 11/04/2022