Η μορφολογία της περιοχής, η οποία αποκαλέστηκε διαδοχικά Θρύον, Επιτάλιον, Αγουλινίτσα και εκ νέου Επιτάλιο, έχει διαμορφωθεί και παρουσιάζει τη σημερινή περίπου εικόνα, από την παλαιολιθική τουλάχιστον εποχή. Ο κάτω ρους του Αλφειού, διαγράφει από τους προϊστορικούς χρόνους τα βόρεια σύνορα της κοιτίδας μας και η διατρέχουσα την περιοχή από βορά προς νότο λοφοσειρά, παραμένει από της εποχής εκείνης χωρίς ουσιώδεις μεταβολές. Η μόνη ουσιώδης διαφοροποίηση στη μορφολογία του εδάφους της περιοχής, συνίσταται στο ύψος που κατά τους ιστορικούς χρόνους έφτανε η θάλασσα, η οποία, μέχρι την εποχή των Τρωικών, έφτανε τις παρυφές των λόφων, στο ύψος περίπου της σημερινής εθνικής οδού Πύργου-Κυπαρισσίας. Για τον λόγο αυτό είναι αυτονόητη η ανυπαρξία της λίμνης που διαμορφώθηκε αργότερα, προφανώς μετά τον πρώτο χριστιανικό αιώνα αφού ο Στράβων που περιγράφει την περιοχή δεν την αναφέρει, όπως και ο Παυσανίας εκατό χρόνια μετά.

Οι πρώτες πληροφορίες για το Θρύον καταγράφονται στα κείμενα των ποιημάτων του Ομηρικού λεγόμενου κύκλου. Από την εποχή εκείνη ο οικισμός είναι ευρέως γνωστός και με τις τρεις αυτές ονομασίες. Στους ομηρικούς ύμνους προς τον Απόλλωνα και τον Ερμή εντοπίζονται πρώτα οι ονομασίες του οικισμού Θρύον και Αλφειού Πόρος. Ως Θρυόεσσα (βουρλοβρυθής=γεμάτη βούρλα) πόλη, την προσδιορίζει με ακρίβεια και σαφήνεια ο ποιητής στην Ιλιάδα δια στόματος Νέστορος (ΙΛΙΑΔΑ Λ’, 711-712).

ἔστι δέ τις Θρυόεσσα πόλις, αἰπεῖα κολώνη,
τηλοῦ ἐπ᾽ Ἀλφειῷ, νεάτη Πύλου ἠμαθόεντος·

Η ανακάλυψη αρχαιολογικών ευρημάτων στη λοφοσειρά από τον Αλφειό μέχρι τον Αγ. Δημήτριο, που χρονολογούνται κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτή ήταν η τοποθεσία του μυκηναϊκού οικισμού. Την πρώτη έγγραφη ιστορική μαρτυρία περί του αρχαίου Επιταλίου μη συνδεδεμένου με το Θρύον βρίσκουμε στα «Ελληνικά» του Ξενοφώντος (σελ. 166 εκδόσεις Πάπυρος). Ο οικισμός πλέον μεταφέρεται πλησιέστερα της θάλασσας εξ’ ου και η ονομασία Επιτάλιο, επί της αλός, παραθαλάσσιο. Στα ρωμαϊκά χρόνια εντοπίζεται δυτικά της εθνικής οδού Πύργου – Κυπαρησσίας στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται τα ερείπια του Αρχαίου Επιταλίου.

Κατά το μεσαίωνα σχηματίστηκε και η -αποξηραμένη σήμερα- λίμνη της Αγουλινίτσας η οποία έδωσε το όνομά της στον οικισμό. Τότε παρατηρείται μια ακόμη μετατόπιση του οικισμού –ανατολικότερα- στους πρόποδες του λόφου Ντάρντιζα τόσο λόγω της λίμνης που σχηματίζεται πλησίον του οικισμού όσο και λόγω των πειρατικών επιθέσεων που είναι έντονες την περίοδο εκείνη.

Την θέση αυτή κατέχει μέχρι σήμερα ο οικισμός. Την ονομασία Επιτάλιο ως επίσημη ονομασία την έλαβε στις αρχές του εικοστού αιώνα, αν και πολλοί αποκαλούν –ακόμη- το Επιτάλιο ως Αγουλινίτσα.